• Bazylika Konkatedralna św. Jakuba Apostoła

  Gotycki kościół halowy wybudowany pod koniec XIV wieku, z wieżą, początkowo trzykondygnacyjną, a od 1596 r. o siedmiu kondygnacjach, nakrytą dachem namiotowym z renesansową latarnią. Do wieży o wys. 63 m w 1721 dobudowano kaplice boczne. W 1868 roku kościół przeszedł gruntowną renowację, w wyniku której uzyskał sporo elementów neogotyckich. W latach 1898-1900 funkcję organisty pełnił tu słynny kompozytor Feliks Nowowiejski. Budowla uniknęła zniszczeń podczas II wojny światowej. Kościół od roku 1965 jest miejscem pochówku biskupów warmińskich. W 2004 roku został podniesiony do godności bazyliki mniejszej.

  Zbudowana została w stylu gotyckim, z cegły, na kamiennej podmurówce. Budowla nakryta jest dwuspadowym dachem, od strony prezbiterium posiada dekoracyjny szczyt, a po lewej stronie nawy kruchtę boczną. Posiada konstrukcje trójnawową, halową bez chóru. Wnętrza wieńczą, w zależności od pomieszczenia, sklepienia: sieciowe, kryształowe, kolebkowe z lunetami, i krzyżowo-żebrowe. Wejście główne, znajdujące się pod wieżą, ma formę gotyckiego portalu, na drzwiach zaś przedstawione zostały sceny z pontyfikatu papieża Jana Pawła II. Ołtarz główny w prezbiterium pochodzi z 1896 roku, posiada flankowanie na filarach z rzeźbami śś. Jakuba Starszego i Andrzeja, malowidło Chrystusa Boleściwego i relikwiarz św. Wojciecha. Na wyposażenie wnętrza bazyliki składają się poza tym: barokowa chrzcielnica z czarnego marmuru, krucyfiks z 1680 roku, neogotyckie figury, ambona z 1913 roku z wizerunkami Chrystusa i ewangelistów czy kamienna kropielnica z XIV wieku. W nawach bocznych i przy filarach znajdują się ponadto ołtarze: XVI-wieczny Matki Boskiej Miłosierdzia, Matki Bożej Ostrobramskiej i Miłosierdzia Bożego, Ukrzyżowania, Matki Bożej Różańcowej. W kaplicach przywieżowych zachowały się renesansowe świeczniki z głową jelenia i figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem, oflankowana rzeźbami św. Kanuta Duńskiego i św. Katarzyny Szewdzkiej, figura Chrystusa Boleściwego, ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, tablice pamiątkowe oraz popiersie biskupa Maksymiliana Kallera. Wsporniki sklepień w kształcie polichromowanych, brodatych głów męskich wykonane są z terakoty.

• Zamek Kapituły Warmińskiej

  Zamek kapituły warmińskiej jest obecnie siedzibą Muzeum Warmii i Mazur. Został wybudowany w połowie XIV wieku i w latach 1397-1772 należał do kapituły katedralnej we Fromborku, stanowiąc siedzibę kanonika-administratora. Południowe skrzydło z 30-metrową wieżą zostało dobudowane w XV stuleciu, a od kolejnego wieku mieściło kaplicę św. Anny. Skrzydło barokowe zaś pochodzi z okresu 1756-58. W latach 1516-1519 i 1520-1521 administratorem zamku był Mikołaj Kopernik. Po I rozbiorze Polski, gdy Warmia weszła do granic pruskich użytkowany był przez gminę ewangelicką. W latach 1865-1871 przeszedł kapitalny remont i regotyzację. Już w 1921 roku utworzono tu Muzeum Regionalne, po II wojnie światowej i powrocie Olsztyna do Polski Muzeum Warmii i Mazur. Obiekt jest również co roku gospodarzem różnorodnych imprez kulturalnych.

  Zamek posiada trzy skrzydła, a dziedziniec pomiędzy nim zamknięty jest od strony zachodniej gotyckim murem. Najstarsze jest skrzydło północne, o czterech kondygnacjach i dwukondygnacyjnych piwnicach. Główną część stanowiło I piętro z krużgankami, na którym znajdowały się: komnata administratora, kaplica i refektarz. Na ścianie w krużganku częściowo zachowała się tablica astronomiczna Mikołaja Kopernika – jedyne zachowane narzędzie, które wykonał i używał astronom. Jest tu również gotycki wykusz ustępowy, w skrócie latryna, należąca do administratorów. W przyziemu funkcjonowała tu biblioteka, zaś w górnych kondygnacjach magazyny. Pięciokondygnacyjne skrzydło południowe pełniło funkcję spichlerzowo-obronną. W jego wschodniej części znajdowała się kaplica św. Anny, od zachodu zaś przylegała cylindryczna wieża. Skrzydło barokowe wzniesione zostało w XVIII wieku w miejscu muru kurtynowego i wieży bramnej. Zachowała się z niej część przedbramia z portalem wiodącym na dziedziniec. Mur od strony zachodniej posiada półokrągłą basztę, pozostałości baszty narożnej i prostokątną wartownię. W południowej części znajduje się XVII-wieczny magazyn solny. Do miasta wiedzie z zamku grobla prowadząca przez fosę. W części dawnej fosy mieści się obecnie Amfiteatr im. Czesława Niemena. Opodal grobli ustawiono ławeczkę z posągiem Kopernika.

• Wysoka Brama z fragmentem murów miejskich

  Brama Wysoka jest jedyną zachowaną spośród bram średniowiecznych murów Olsztyna. Wybudowano ją w 1378 roku. Dawniej broniła miasto od północy, mieścił się tu punkt obserwacyjny i kontroli celnej. Od zewnątrz otaczała ją fosa, przez którą wiódł most. W drugiej połowie XIX wieku została wyremontowana wraz całym zamkiem. Zmieniono wówczas jej zwieńczenie, dobudowano szczyty i klatkę schodową. Na początku XX wieku utworzono w niej remizę strażacką, a później posterunek policji. Poprowadzono też pod nią linię tramwajową. Po wojnie stała się siedzibą PTTK, a obecnie funkcjonuje w niej hotel.

  Gotycka brama o wysokości 23 m wzniesiona została na planie kwadratu. Wieńczą ją sterczynowe szczyty z ostrołukowymi blendami. Po stronie przedmieścia posiada drewnianą bronę w przejeździe oraz bogatą dekorację z cegły od strony miasta. Powyżej przejazdu znajduje się nisza z mozaiką Matki Boskiej Królowej Pokoju, stanowiącą kopię obrazu ze Stoczka Klasztornego. Znajdują się na niej również pamiątkowe inskrypcje i tablice, a także fragment zrekonstruowanego muru z drewnianym krużgankiem.

• Stary Ratusz

  Dawna siedziba władz miejskich została wybudowana w drugiej połowie XIV wieku i pełniła swoją funkcję do roku 1915. Pierwotnie był to budynek jednoskrzydłowy, po pożarze w 1620 r. odbudowano go i dodano wieżę wartowniczą, w XVIII wieku wybudowano drugie skrzydło, zaś w dwudziestoleciu międzywojennym pojawiło się trzecie skrzydło. Siedziba władz miejskich do 1880 roku znajdowała się jedynie na pierwszym piętrze, parter i piwnice służył handlowi. W 1945 roku ratusz spłonął, lecz w następnych latach został odbudowany, jednak już bez wieży. W roku 2003 budynek poddano kapitalnemu remontowi. Obecnie znajduje się tu siedziba Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.

• Nowy Ratusz

  Budynek wzniesiony w latach 1912-1915 na miejscu dawnego Kościoła Świętego Krzyża. Składa się z trzech skrzydeł ze zdobnymi szczytami, halowej dobudówki i wieży zegarowej. Prowadzi do niego półokrągły, dekoracyjny portal z dawnym herbem Olsztyna, kasetonami z rozetami i kamiennymi wodotryskami w kształcie brodatych głów. Ponad portalem rozciąga się taras. Kwadratową wieżę ratusza zamyka hełm w formie latarni. Środkowe skrzydło zdobią wykusze z wizerunkami czterech żywiołów na płaskorzeźbach. Pomiędzy oknami sali Rady Miasta znajdują się posągi cnót obywatelskich. W południowo-wschodnim narożniku zaś mieści się tzw. rosyjski wykusz. Od roku 1969 ratuszowe kuranty codziennie grają hymn Olsztyna „O Warmio moja miła”.

• Kaplica Jerozolimska

  Kaplica filialna pw. Krzyża Świętego wybudowana została w 1565 r. jest jednym z najstarszych olsztyńskich zabytków. Funkcjonowała przy niezachowanym szpitalu św. Jerzego i poświęcona była kultowi Męki Pańskiej. W jej pobliżu znajdował się cmentarz ofiar epidemii. W 1609 roku została przebudowana, a w 1775 odrestaurowana. Znajduje się w niej ołtarz z krucyfiksem przedstawiający Chrystusa i dwa krzyże z łotrami. Na ścianach zachowały się wartościowe obrazy, a obok budowli krzyż upamiętniający epidemię cholery w 1866 r. Całość otacza dekoracyjne ogrodzenie.

• Kościół pw. Chrystusa Zbawiciela

  Neogotycki kościół ewangelicko-augburski wybudowany w latach 1876-1899 i przebudowany na przełomie wieków XIX/XX. Na jego skromne wyposażenie składa się: ołtarz w kształcie krucyfiksu, organy i witraże. Posiada konstrukcję czteroprzęsłową, salową z wyodrębnionym prezbiterium i wieżą zegarową o wysokości 43 m, zwieńczoną hełmem, z przylegającymi kaplicami.

• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

  Jest to największy i najwyższy olsztyński kościół, wybudowany na początku XX wieku dzięki składkom polskojęzycznych mieszkańców Warmii, jako drugi katolicki kościół w Olsztynie. Został oddany do użytku w roku 1903 na 550-lecie istnienia miasta. Ponieważ przetrwał wojnę i wkroczenia Armii Czerwonej w 1945 roku bez szwanku, zachowało się jego neogotyckie wyposażenie. W okresie Polski Ludowej kościół stał się świątynią „Solidarności”, w jego nawie zgromadzono tablice pamiątkowe działalności Polski Podziemnej, Solidarności czy Kresów Wschodnich, na których przedzie jest tablica ku czci Marcina Antonowicza, brutalnie zamordowanego przez MO. Na stulecie budowy kościół został gruntownie wyremontowany. Sklepienie nawy głównej opiera się o 10 filarów. Ambona i ołtarz główny świątyni pochodzi z 1911 roku. W jego głównej części znajduje się figura Chrystusa z otwartymi ramionami i płonącym sercem w otoczeniu czterech ewangelistów. W prezbiterium znajdują się malowidła z połowy XX wieku. Kościół posiada trzy wieże, z których najwyższa ma 83 m wysokości.

• Kościół św. Józefa

  Neoromański kościół wybudowany w 1913 roku, z wyposażeniem w tym samym stylu architektonicznym. Budowla ma charakter kościoła bazylikowego, trójnawowy, czteroprzęsłowy układ, prezbiterium o trzech apsydach, ośmioboczną wieżę w transepcie i dwie wieże w fasadzie oraz trzydrzwiowe wejście główne. W prezbiterium znajduje się główny ołtarz ze scenami przedstawiającymi: Zaślubiny, Emaus, Ofiarę Melchizedeka i śmierć św. Józefa. W bocznych apsydach mieszczą się ołtarze Matki Boskiej i Najświętszego Serca Jezusowego, w transepcie zaś Matki Boskiej Ostrobramskiej i Miłosierdzia Bożego. W kopule zachowało się malowidło przedstawiające Sąd Ostateczny. Ambona główna posiada wizerunki Ojców Kościoła Wschodniego.

• Kościół Chrystusa Króla i św. Franciszka z Asyżu

  Kościół w stylu renesansu włoskiego wybudowany w latach 1926-27 w 700 rocznicę śmierci św. Franciszka z Asyżu. Jest to budowla neorenesansowa z elementami neoklasycystycznymi, bezwieżowa, z wejściem głównym od strony zachodniej. Fasada udekorowana jest sześcioma okrągłymi kolumnami w porządku korynckim. Budynek pokrywa dwuspadowy dach. Do budowli przylegają kaplice, i wnęka ołtarzowa, a także dwupiętrowy klasztor z dzwonnicą kościelną. Wnętrza świątyni reprezentują styl neorenesansowy.

• Kościół św. Wawrzyńca

  XV-wieczny kościół w dzielnicy Gutkowo. W 1807 odwiedził go sam Napoleon Bonaparte. Od strony zachodniej do budowli przylega wieża, od południowej kruchta, a od północy zakrystia i kaplica chrzcielna. Wewnątrz znajdują się: XVIII-wieczna barokowa ambona, konfesjonał, a także trzy ołtarze. Ołtarz główny, późnobarokowy, przedstawia św. Wawrzyńca. Ołtarze główne stanowią: ołtarz Matki Boskiej Bolesnej i św. Andrzeja – oba z XVIII wieku.

• Pseudogotycka kaplica cmentarna / Cerkiew prawosławna pw. Opieki Matki Bożej

  Dawna ewangelicka kaplica cmentarna wybudowana została w roku 1886, po II wojnie światowej utworzono w niej zaś cerkiew prawosławną. W 1972 otaczający ją cmentarz zmieniono w park. Pod względem architektury jest to budowla salowa, trójprzęsłowa, z wyodrębnionym prezbiterium i zakrystią. Wejście główne zwieńczone jest łukiem i oknem rozetowym.

• Kaplice, kapliczki i krzyże przydrożne

  Małe formy architektury sakralnej na które składają się m.in. kaplice cmentarne usytuowane na terenie dawnych cmentarzy, przeważnie pochodzące z przełomu XIX wieku, budowane w stylu neogotyckim lub neorenesansowym. Należą do nich: kaplica cmentarna w Dajtkach, Kaplica Matki Boskiej Wniebowziętej, Kaplica Matki Bożej Szkaplerznej i in.

• Secesyjna zabudowa ul. Dąbrowszczaków

  Ulica Dąbrowszczaków, łącząca centrum miasta z dworcem głównym, w latach przedwojennych była reprezentacyjną i prestiżową ulicą Olsztyna. Przebiegała przez nią linia tramwajowa, a zabudowywały kamienice i wille najznamienitszych mieszczan i przedsiębiorców. Należy do nich m.in. Willa Fortuna, wzniesiona w latach 1900-1901.

• Rynek Starego Miasta

  Jeden z najstarszych i najpiękniejszych placów olsztyńskich. Utworzony został w XIV wieku wraz z powstaniem miasta i wybudowaniem Starego Ratusza. Od początku pełnił rolę handlowego centrum miasta. Wokół niego wybudowano kamienice mieszkalne i usługowo-handlowe. Większość z nich pochodzi z okresu od XVII do XIX wieku. Zabudowa ta została w 1945 spalona przez Armię Radziecką i w znacznym stopniu odbudowana w latach 50.

• Dom Burmistrza

  Główna i najstarsza kamienica Rynku Starego Miasta. Najstarsza zachowana wzmianka o niej pochodzi z 1507 roku, gdy była określona mianem Domu Burmistrza. Została wzniesiona na parceli należącej do zasadźcy Olsztyna Jana z Łajs. W latach 1886-1893 była siedzibą Gazety Olsztyńskiej, w 1945 r. została spalona, obecnie zaś w odbudowanej kamienicy funkcjonują mieszkania prywatne. Charakterystycznym elementem gotyckiej architektury są zachowane fragmenty arkad z laskami węgarkowymi. W wyniku odbudowy, kamienica zyskała dodatkową kondygnację i ozdobny, stylizowany na barok szczyt.

• Pałac Archiprezbitera (Pałac biskupi)

  Neobarokowy pałac wybudowany w latach 1771-1772 według projektu architekta Muntera z Kalnika, pełniący funkcję siedziby archiprezbiteriatu olsztyńskiego. Pałac został wzniesiony w sąsiedztwie XIV-wiecznego kościoła św. Jakuba. Pierwotnie siedziba archiprezbitera, na początku XX wieku została przebudowana na pałac biskupi, nadając mu secesyjnego kształtu z licznymi zdobieniami. Budynek został założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, a na osi trzykondygnacyjny i nakryty dwuspadowym dachem. Jego elewacja frontowa ozdobiona jest ryzalitem, a nad głównym wejściem znajduje się kartusz z herbem. Trójkątne zwieńczenie ryzalitu ozdobione jest sztukaterią, pod oknami zaś figuruje dekoracyjny fryz. Kondygnacje oddzielone są gzymsem kordonowym. Obecnie pałac jest siedzibą arcybiskupa seniora diecezji warmińskiej.

• Gmach Rejencji

  Siedziba dawnej rejencji olsztyńskiej na którą składało się powiatów, w których mieszkała ludność polskojęzyczna Prus Wschodnich. Budynek oddano do użytku w 1911 r. Jest to potężna budowla pięcioskrzydłowa, trzykondygnacyjna, z dwoma małymi dziedzińcami i jednym dużym. Cokół budowli jest kamienny, wyższe piętra zaś ceglane. Główna fasada, usytuowana od strony zachodniej, ozdobiona jest przez potrójny ryzalit. W środkowym, płytszym, znajduje się główne wejście, a ponad nim pusty kartusz oraz płaskorzeźby pomiędzy oknami na I i II piętrze. Na parterze gmachu znajdowała się część publiczna: kancelarie, kasy, urząd ubezpieczeń, na piętrze sale reprezentacyjne i inne urzędy, na II i III piętrze inne urzędy, a także biblioteka. Po wojnie budynek był zajmowany przez Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych i firmy prywatne, a od 1998 znów jest siedzibą władz wojewódzkich.

• Magazyn Solny

  Wybudowany w XVI wieku Magazyn Solny, położony przy wjeździe na zamek służył jako koszary dla załogi zamku olsztyńskiego. Jego nazwa wywodzi się od tego, iż w XIX wieku mieścił się w nim skład soli. Obecnie znajduje się tu ośrodek edukacyjny Muzeum Warmii i Mazur.

• Drewniany spichlerz

  Spichlerz z przełomu XVIII i XIX wieku o konstrukcji szachulcowej, jedyny tego typu zabytek w Olsztynie. Jest to budynek dwukondygnacyjny, na planie trapezu, o murowanej części parterowej, nakryty dwuspadowym dachem z lukarnami. Częściowo opierał się o XIV-wieczny mur miejski. Obecnie jest siedziba Stowarzyszenia Architektów Polskich.

• Dom Gazety Olsztyńskiej

  Budynek z czerwonej cegły stanowił w latach 1920-1939 siedzibę Gazety Olsztyńskiej, której redaktorem naczelnym był znany działacz warmiński Seweryn Pieniężny. Po wybuchu II wojny światowej, gazetę zamknięto, Pieniężnego aresztowano, a później zamordowano w obozie koncentracyjnym, budynek zaś zburzono. Został on odbudowany w roku 1988 i obecnie mieści się w nim filia Muzeum Warmii i Mazur. Prezentowane są w niej wystawy poświęcone przedwojennej gazecie i historii miasta.

• Teatr im. Stefana Jaracza

  Teatralny gmach zaprojektowano w roku 1920, a wybudowano w latach 1924-1925, z okazji wygrania przez Niemcy plebiscytu dotyczącego przynależności terytorialnej w Olsztynie. Częściowo wykorzystano do tego budynek dawnej kawiarni „Kaisergarten” w stylu neorenesansowym, zaadaptowanej na foyer, szatnię i restaurację, do której dobudowano dwa budynki mieszczące widownię i scenę z zapleczem teatralnym. Do gmachu prowadza schody pałacowe, które zastąpiły dawne schody rewiowe.

• Most św. Jana Nepomucena

  Najstarszy most w Olsztynie, leżący w południowym skrawku Starego Miasta, zbudowany niedaleko nieistniejącej Bramy Dolnej. Niegdyś istniała na nim kapliczka. W 1869 r. w jej miejscu postawiono figurę św. Jana Nepomucena, która po wojnie zaginęła, jednak w latach 90. postawiono jego kopię oraz kopię dawnej kapliczki ze spiżu. Od 1907 do 1965 roku przez most jeździły tramwaje.

• Wiadukty kolejowe na Łynie

  Mosty kolejowe powstały na potrzeby otwartej w 1872 r. linii kolejowej z Torunia do Królewca. Pierwszy z nich – most północny został wybudowany w latach 1871-1872, most południowy zaś w 1893. Są to konstrukcje wykonane z czerwonej cegły i granitowych ciosów lub żółtej cegły klinkierowej trójprzęsłowe, w których pod przęsłem środkowym biegnie rzeka. Ich wymiary to: 21,6 m wysokości, 68,2 m długości i 6,6 m szerokości. Nad łukami przęseł umieszczono dekoracyjne wsporniki, na środkowych przęsłach zaś widnieją daty budowy obiektów.

• Żydowski dom przedpogrzebowy

  Dom Oczyszczenia (hebr. Bet Tahara), inaczej Dom Mendelsohna został wybudowany w 1913 roku i jest jedynym zachowanym obiektem gminy żydowskiej. Położony jest jest w sąsiedztwie zniszczonego cmentarza żydowskiego. Jeszcze w latach 90. mieściły się tu biura i Archiwum Państwowe. Obecnie w budynku trwają prace konserwatorskie w związku z planowanym utworzeniem muzeum poświęconemu jego architektowi.

• Kamienica Naujacka
  
  

• Budynek Gimnazjum Męskiego

  Obecne I Liceum Ogólnokształcące mieści się w budynku danego Gimnazjum Męskiego. Była to pierwsza męska szkoła średnia w Olsztynie. Jej siedzibę postawiono w latach 1886-1887 i nazwano Królewskim Gimnazjum Klasycznym. Jest to budynek w stylu neogotyckim, dwukondygnacyjny, ceglany, z ozdobnym fryzem w fasadzie i dwuspadowym dachem.

• Zaułek „Stawki Większej niż życie”

  Olsztyn odwiedził nie tylko Mikołaj Kopernik, ale również Hans Kloss. Aż cztery odcinki serialu opowiadającego o agencie wywiadu radzieckiego J-23 (Hans Kloss), działającym w niemieckiej Abwehrze. W miejscu gdzie kręcono jeden z odcinków, na Starym Mieście postawiono pamiątkową tablicę z napisem „Zaułek Stawki większej niż życie”.

• Most zakochanych

  Most zamkowy na rzece Łynie na którym zakochani maja zwyczaj wieszać kłódki, z wygrawerowanymi imionami, co symbolizować ma łączące ich uczucie. Zwyczaj ten przywędrował do Polski aż z Florencji i znalazł podatny grunt w wielu miastach, w tym również w Olsztynie.

• Ławeczka z Mikołajem Kopernikiem

  Łódź ma ławeczkę z Julianem Tuwimem, Siedlce ze Stefanem Żeromskim, Olsztyn zaś ma ławkę z Mikołajem Kopernikiem, znajdująca się na styku ulic Okopowej i Zamkowej. Postawiono ją w 2003 roku z okazji 650-lecia praw miejskich Olsztyna.

Sport i rekreacja:

• Plaże miejskie

• Baseny

• Żeglarstwo

• Nurkowanie

• Lodowiska

• Jazda konna

• Pole golfowe

• Kręgielnia

• Skate Park

• Paintball

• Gokarty

• Las Miejski

Kultura i sztuka

• Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. F. Nowowiejskiego

• Olsztyński Teatr Lalek

• Teatr im. Stefana Jaracza

• Kino Helios

• Kino Awangarda 2

• Muzeum Warmii i Mazur

• Muzeum „Dom Gazety Olsztyńskiej”

• Muzeum Przyrody

• Obserwatorium astronomiczne

• Planetarium

• Galeria Sztuki Współczesnej BWA

• Warmińsko-Mazurskie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych

• Galeria „Spichlerz Sztuk”

• Galeria ArtDeco

• Galeria Związku Polskich Artystów Plastyków

• Galeria „Stary Ratusz”

• Galeria „Rynek”

• Galeria Sąsiedzi

• HaloGaleria

• Galeria Amfilada

• Biblioteki

• Amfiteatr