Zamek Biskupów Warmińskich

Najcenniejszym zabytkiem Lidzbarka Warmińskiego jest zamek biskupi. Ta gotycka budowla wybudowana została na małym półwyspie, w widłach rzeki Łyny i Symsarny, w latach 1350 – 1401. Pierwszy, drewniany zamek wybudowano już w połowie XIII wieku, jednak po przeniesieniu siedziby biskupów Warmińskich do Lidzbarka, miasto doczekało się okazałej budowli murowanej. Zamek lidzbarski ma kształt czworoboku, a jego dziedziniec otoczony jest krużgankami, czym przypomina dziedziniec zamku na Wawelu. Otaczały go mury obronne i fosa, od południa zaś znajdowało się przedzamcze, a do miasta prowadziła Brama Młyńska. W trzech narożach budynku znajdują się wieżyczki na konsolach, naroże północno-wschodnie zdobi zaś 14-kondygnacyjna wieża wysoka. W piwnicach zamkowych mieściły się magazyny żywności,więzienie i piece do ogrzewania budynku ciepłym powietrzem. Pomieszczenia na parterze kryły: kuchnie, browar, piekarnię, magazyny, zbrojownie i szkołę dla chłopców pruskich. W 1673 roku w południowym skrzydle dobudowano pałac biskupa Wydżgi, który rozebrano w połowie XIX wieku.

Przedzamcze otoczone trzema skrzydłami budowli oddzielała od zamku sucha fosa. Skrzydło wschodnie stanowił pałac biskupa Grabowskiego pełniący funkcję sądu. Skrzydło południowe wybudowane w XVIII wieku – w jego centralnej części zachowała się wieża bramna, a w narożu południowo-wschodnim cylindryczna baszta. Najstarsze skrzydło zachodnie powstało w XIV wieku, lecz jego obecny kształt pochodzi z wieku XVIII.

Pierwsze piętro zamku zajmowały pomieszczenia reprezentacyjne, do których należały:

• Kaplica zamkowa – położona we wschodniej części południowego skrzydła. Posiada rokokowy wystrój, sklepienie gwiaździste, herby biskupów, malowidła ścienne, rokokowe ołtarze, ambonę i organy oraz relikwiarz św. Benedykta z czarnego marmuru. Pierwotnie w ołtarzu głównym znajdował się obraz św. Katarzyny, jednak po jego zaginięciu w 1945 zastąpił go obraz św. Jerzego z kościoła farnego w Lidzbarku.

• Wielki Refektarz – in. sala sądowa, położony jest we wschodnim skrzydle. Wejście do niego prowadzi przez renesansowy portal, na którym widnieje data 1612. Sześcioprzęsłowa sala ma długość 27 m i szerokość 9 m. Ozdobiona jest fryzem heraldycznym z herbami biskupów warmińskich. Znaleziono tu malowidła ścienne sięgające XIV wieku, przedstawiające koronację Marii. Obecnie pomieszczenie służy jako sala wystawowa ze zbiorami sztuki średniowiecznej Warmii i Prus. Znajduje się tu również płyta nagrobna biskupa Pawła Legendorfa.

• Sala audiencyjna – położona w północnym skrzydle zamku. Prowadziły do niej wejścia z wielkiego refektarza i krużganka. Znajdowały się tu przejścia do prywatnych komnat.

• Mały Refektarz zwany letnią jadalnią i Kapitularz, w którym zachowały się gotyckie malowidła przedstawiające poczet biskupów, scenę adoracji NMP przez biskupa Anzelma i in.

• Pomieszczenie w wieży wysokiej – prowadzi do niego wejście z Wielkiego Refektarza. Była tu kaplica domowa biskupów, zdobiona scenami ze Starego Testamentu, herby biskupów: Watzenrode, Pawła Legendorfa, Mikołaja Tungena i herb diecezji. Znajduje się tu również zejście schodkami do nieoświetlonej komnaty więziennej zwanej izbą zapomnienia. Nad kaplicą zaś mieścił się skarbiec.

Nim wybudowano pałac biskupa Wydżgi, pomieszczenia drugiego piętra w skrzydle zachodnim i południowym służyły za mieszkania.

Zamek pełnił soją funkcję do roku 1772, gdy Warmia została zaanektowana przez Prusy. Ostatnim biskupem rezydującym na zamku był Ignacy Krasicki. Opuścił on Lidzbark po II rozbiorze Polski w 1794. Zamek wówczas zaczął stopniowo niszczeć. W 1812 zlokalizowano w nim koszary, co przyczyniło się do jego całkowitej dewastacji.

W latach 1857-1859 z inicjatywy biskupa Józefa Ambrożego Geritza obiekt został przebudowany i zaadaptowany na szpital zakonny i sierociniec. W 1927 roku przeprowadzono prace konserwatorskie i utworzono Muzeum Zamkowe. Po wojnie prace te kontynuowano. W 1958 na zamku zaczęło działać Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”. W roku 1961 powołano zaś Muzeum Warmińskie, od 1963 roku będące oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

W salach zamkowych umieszczono obecnie wystawy dotyczące biskupów warmińskich, a szczególnie Ignacego Krasickiego, Zakonu Krzyżackiego i sztuki z okresu XIV – XX wieku. Większa część obiektu udostępniona jest dla zwiedzających.

Przez wieki swego istnienia zamek lidzbarski posiadał wielu sławnych rezydentów, rozpoczynając od Jana I z Miśni, Henryka Sroboma, przez Łukasza Watzenrode i Mikołaja Kopernika, po Adama Stanisława Grabowskiego i Ignacego Krasickiego. Dzięki nim Warmia przeżywała rozkwit gospodarczy, kulturalny i oświatowy. Szczególne zasługi na polu kultury mieli dwaj ostatni biskupi epoki oświecenia. Adam Grabowski patronował artystom i naukowcom, wydał drukiem m.in. kronikę Galla Anonima i mapę Warmii Enderscha, wybudował też pałac w Smolajnach i przebudował przedzamcze. Ignacy Krasicki to dobrze znany komediopisarz, prozaik, encyklopedysta i publicysta. W Lidzbarku tworzył i organizował życie kulturalne, gromadząc wokół siebie artystów, uczonych i literatów. Wybudował słynne ogrody biskupie z oranżerią, stworzył teatr i wieczory literackie. W samym zamku posiadał bogaty księgozbiór i galerię, a jego osoba do dziś uważana jest za wybitną postać polskiego oświecenia.

Kościół śś. Apostołów Piotra i Pawła

Kościół św. Piotra i Pawła oraz Michała Archanioła został wybudowany w połowie XIV wieku na miejscu wcześniejszej drewnianej budowli z początku stulecia. Była to konstrukcja halowa o trzech nawach i pięciu przęsłach, ze sklepieniami gwiaździstymi oraz wieżą wybudowaną pod koniec XIV wieku, a następnie podwyższaną. W latach 1892-1896 miała miejsce rozbudowa kościoła, podczas której dobudowano od wschodu trójnawowe prezbiterium, zakrystię i kruchty.

Wnętrze świątyni zdobi wyposażenie neogotyckie, wzbogacone kilkoma starszymi zabytkami. Na uwagę zasługuje liczba ołtarzy, których w XVI wieku było aż dziesięć. Aktualny ołtarz główny pochodzi z początku XX wieku, a ozdabia go rokokowa balustrada. Ołtarz boczny wieńczy grupa przedstawiająca Annę Samotrzecią z 1500 roku, a także obraz Matki Boskiej Śnieżnej w srebrnej sukience. W jednym z pozostałych ołtarzy bocznych znajduje się obraz św. Walentego, a w innym obraz św. Michała Archanioła. Posadzki kościoła kryją ok. 25 płyt nagrobnych, a kilka sięgających renesansu wbudowano w ścianę. Są to m.in. płyty upamiętniające Hildebranda Ferbera, Krystyny Flaschbinder, Jerzego Szyszkowskiego i Tomasza Bagniewskiego.

Kościół posiada również skarbiec, w zbiorach którego znalazły się: herma św. idy z 1420 roku, gotyckie kielichy, pacyfikały z XVI i XVIII wieku oraz XVIII-wieczna monstrancja.

Cerkiew Prawosławna śś. Apostołów Piotra i Pawła

Cerkiew mieści się w dawnym kościele ewangelickim wybudowanym w latach 1818-1823. Budowę sfinansował król pruski Fryderyk Wilhelm III. Konstrukcja budowli jest nowatorską mieszanką różnych stylów i epok. Jest to bazylika emporowa, ryglowa, na kamiennej podmurówce, trójnawowa, pięcioprzęsłowa. Od strony północnej przylega prezbiterium, od południa zaś dwuwieżowa fasada. W wnętrzu znajdują się empory oparte na słupach z szerokimi arkadami.

Wysoka Brama

Przedbramie dawnej Bramy Wysokiej, która jako jedyna zachowała się spośród trzech bram miejskich. Niegdyś przylegał do niej barbakan. Pod względem konstrukcyjnym jest to budowla gotycka, czterokondygnacyjna, z dwoma półokrągłymi basztami po bokach i ostrołukowym przejazdem pośrodku. Brama pochodzi z 1352 roku. Jej fasadę zdobi fryz na koronie murów oraz cztery blendy i tarcze.

Oranżeria Krasickiego

Pawilon ogrodowy w stylu barokowo-klasycystycznym, wybudowany w latach 1711-1724 z inicjatywy biskupa Teodora Potockiego, a następnie rozbudowany przez Ignacego Krasickiego ok. 1770 roku. Pałac ogrodowy zbudowany został na planie prostokąta i składał się z pięciu przylegających do siebie części. Część środkowa ozdobiona została ryzalitami z trójkątnymi naczółkami. Brzegowe pomieszczenia dobudowane zostały przez biskupa Krasickiego, a od zewnątrz zdobią je półkolumny w porządku toskańskim.

Wnętrza pawilonu zostały przebudowane w XIX i XX wieku. Centralna sala zachowała pierwotny kształt ośmioboku, nakrytego kopułą z ozdobnym gzymsem. W 1969 roku odsłonięto fragment malowidła ściennego z XVIII wieku. Cały obiekt odzwierciedla nurt klasycyzmu stanisławowskiego.

Mury obronne

Lidzbark Warmiński został otoczony systemem murów miejskich z basztami i bramami w XIV wieku. Najmocniejszy były od strony północnej. Z czasem dobudowano do nich domki ubogich mieszkańców, z których zachowały się dwie XV-wieczne budowle. Z lidzbarskich obwarowań zachowały się jedynie ruiny. Ich fragment został po rewitalizacji udostępniony do zwiedzania.

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża

Kaplica wybudowana została w 1709 roku jako wotum dziękczynne po ustąpieniu epidemii dżumy. Powstała w miejscu drewnianego krzyża, zaś za czasów Ignacego Krasickiego wybudowano kościół. Z czasem dobudowano do niego zakrystię i kruchtę. Po wschodniej stronie przed budynkiem stoi mur z dwiema narożnymi kaplicami i bramą. Barkowe wyposażenie wnętrz sięga końca XVIII wieku. Ołtarz główny jest jednoosiowy, wykonany z drewna, nie posiada polichromii. Pośrodku znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Lewy ołtarz boczny jest pomniejszoną wersją ołtarza głównego, prawy zaś zawiera obrazy z XVIII i XIX wieku.

Kolejowa wieża ciśnień

Wieża została wybudowana ok. 1912 roku i była elementem lidzbarskiej sieci kanalizacyjnej. Służyła prawidłowemu zaopatrzeniu w wodę, a użytkowano ją aż do roku 1992.

Ratusz

Neogotycki ratusz wybudowano na przełomie XIX i XX wieku w miejscu strawionego pożarem gotyckiego poprzednika. Jest to budynek na planie litery L, z czerwonej cegły, nakryty dwuspadowym dachem. W narożniku fasady posiada charakterystyczny czworoboczny wykusz, w kształcie baszty, nakryty hełmem i iglicą. Fasadę wieńczy od frontu trójkątny szczyt z blendami i wieżyczkami. Do wnętrza ratusza wiedzie portyk o półkolistym zamknięciu. Również półkoliste są zwieńczenia okien na parterze. Obecnie mieści się tu ośrodek kulturalno-oświatowy.

Dawna remiza strażacka

Budowla o konstrukcji szachulcowo-ryglowej z przełomu XIX i XX stulecia. Wyglądem przypomina mały kościół czy kaplicę. Jest to budynek drewniano-murowany z czerwonej cegły, z trzykondygnacyjną wieżą i dwuspadowym dachem.

Cmentarz rumuński

Jedyny taki cmentarz w Polsce. Pochowani są tu jeńcy pobliskiego obozu istniejącego w latach I wojny światowej. Jeńcy Ci pracowali przy budowie drogi do Bartoszyc. Z powodu trudnych warunków, głodu i zimna wielu z nich zmarło. Pochowano tu kilka tysięcy osób, pochodzących z Rosji, Rumunii Wielkiej Brytanii, Francji, Serbii, Włoch Belgii a także Niemców wypędzonych z Wołynia. Dla upamiętnienia poległych, jeszcze podczas wojny więźniowie usypali kopiec, później Brytyjczycy ustawili tu krzyż.

Lidzbarski Dom Kultury

Kino „Ignacy”

Amfiteatr Miejski

Galeria „W oknie”

Plaża miejska

Ośrodek Sportów Zimowych „Krzyżowa Góra”

Wypożyczalnia quadów i buggy „Buggy Club”

Wypożyczalnia rowerów

Hotel Krasicki:

• Centrum Spa & Wellnes

• Rejsy gondolami po rzece Łynie

• Spływy kajakowe Łyną i Symsarną

• Obserwatorium astronomiczne

• Biblioteka Cafe

• Przejażdżki bryczką i rikszą

Ośrodek Sportu i Rekreacji

• Lodowisko

Tor motocrossowy

Skatepark

Stadnina koni „Arkadia” w Ignalinie

Ośrodek jeździecki „Ignalin”

Stadnina koni „Dom Trakeński” w Kierwinach