Szlaki turystyczne

Szlak czerwony „Kopernikowski” EL 06 c.

Pieszy szlak biegnący przez miejsca związane z działalnością Mikołaja Kopernika. Rozpoczyna się w Olsztynie, a kończy w Toruniu. W granicach województwa warmińsko-mazurskiego biegnie przez Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Pieniężno, Braniewo, Frombork, Tolkmicko, Kadyny, Elbląg i Kępki, a dalej kieruje się w stronę Malborka i Torunia. Jest to najdłuższy szlak regionu, wiodący przez atrakcyjne po względem turystycznym, pełne zabytków miejscowości i rezerwaty przyrody o zróżnicowanym krajobrazie. Najważniejszymi obiektami architektonicznymi na warmińskiej części szlaku są:

• Zamek Kapituły Olsztyńskiej w Olsztynie,

• Kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście,

• Zamek Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim,

• Zamek Kapituły Warmińskiej w Pieniężnie,

• Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja we Fromborku

• Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

W rejonie Zalewu Wiślanego trasa przebiega następująco: rozpoczyna od Braniewa, dawnej osady Warmów i stolicy biskupstwa warmińskiego, w której zachowało się kilka zabytków architektury warownej i sakralnej. Następnie, mijając Rezerwat przyrody „Cielętnik” i Obszar chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy,dochodzi do Fromborka - zwanego „perłą północy” miasta, w którym pracował Mikołaj Kopernik. Po kilku kilometrach mija tzw. Święty Kamień - głaz narzutowy o obwodzie 14 m, spoczywający w wodach Zalewu, i wiedzie dalej ku Tolkmicku, małemu miasteczku z portem i nielicznymi zabytkami. Mijając tzw. Wały Tolkmita, czyli pozostałości dawnego grodziska staropruskiego, leśną drogą prowadzi ku Kadynom, gdzie na uwagę zasługują przede wszystkim zabudowania pałacowe i klasztorne, a także pomnik przyrody – dąb im. J. Bażyńskiego. Kolejnym etapem szlaku „Kopernikowskiego” są małe wsie: Suchacz, Łęcze, w którym zachowały się nieliczne zabytki architektury żuławskiej, i Próchnik. Z koleidociera on do Jeziora Martwego i Goplanica, a za Dąbrową wkracza do elbląskiej Bażantarni, gdzie biegnie wzdłuż Srebrnego Potoku i wychodzi na miasto Elbląg. Z Elbląga rusza do Bielnika, a ostatnim jego przystankiem w granicy województwa jest wieś Kępki nad Nogatem. Prawie na całej długości szlak przystosowany jest do jazdy rowerem.

Międzynarodowy szlak rowerowy R1.

Szlak o długości 675,6 km biegnący od zachodniej granicy Polski w Kostrzyniu do północnej granicy z obwodem kaliningradzkim w Gronowie. Pełna trasa przebiega przez: Kostrzyn - Ośno Lubuskie - Sulęcin - Lubniewice - Międzyrzecz - Międzychód - Drezdenko - Krzyż - Wieleń - Trzcianka - Piła - Miasteczko Krajeńskie - Białośliwie - Wyrzysk - Mrocza - Bydgoszcz - Janowo - Koronowo - Chełmno - Grudziądz - Kwidzyn - Sztum - Elbląg - Braniewo – Gronowo, natomiast jego 85-kilometrowy odcinek w granicach województwa warmińsko-mazurskiego wygląda następująco:

• Po przekroczeniu rzeki Dzierzgoń za Bągartem, po 5 km dochodzi do Świętego Gaju – przypuszczalnego miejsca śmierci św. Wojciecha, gdzie znajduje się neogotycki kościół - sanktuarium wybudowany w miejscu wcześniejszej XIV-wiecznej kaplicy.

• Z kolei biegnie przez szlak żuławskich wsi: Stare Dolno – Nowe Dolno – Dzierzgonka – Wiśniewo – Krzewsk – Tropy Elbląskie – Raczki Elbląskie, w których znaleźć można charakterystyczne obiekty żuławskiego krajobrazu i kultury materialnej.

• Po 24 km dociera do Elbląga – najstarszego miasta województwa warmińsko-mazurskiego, założonego przez Krzyżaków w 1237 roku, w pobliżu dawnej pruskiej osady Truso. Miasto stanowi dziś duży ośrodek gospodarczo- turystyczny, węzeł komunikacyjny i port. Na uwagę zwracają tu malowniczy krajobraz, liczne parki i szlaki turystyczne oraz zabytki, wśród których znajdują się: gotycka katedra pw. św. Mikołaja z przełomu XIII/XIV (odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1954), dawny gotycki kościół NMP przekształcony w galerię sztuki współczesnej „Galeria EL”, dawny kościół św. Ducha przekształcony w bibliotekę, XIV-wieczna Brama Targowa i wiele budowli z przełomu XIX/XX wieku.

• Drogą na Frombork szlak mija Krasny Las i prowadzi kolejno przez miejscowości leżące w rejonie prawego brzegu Zalewu Wiślanego: Łęcze, gdzie zachowały się zabytki takie jak: kościół z 1746 r., dzwonnica z 1881 r. i kompleks domów podcieniowych z XVIII i XIX wieku; Kadyny – wieś, dawna rezydencja cesarska, z zachowanym kompleksem pałacowym i klasztornym, w pobliżu której znajduje się rezerwat przyrody „Kadyński Las” i słynny pomnik przyrody – 700-letni dąb Bażyńskiego; Tolkmicko – krzyżackie miasteczko założone pod koniec XIII wieku, w którym można zobaczyć m.in. kościół gotycki z XIX wieku i XIV-wieczną basztę obronną; Pogrodzie – wieś założona w 1305 roku, w której zachował się kościół neogotycki z końca XIX wieku; Narusa.

• Kolejnym dużym przystankiem jest Frombork – miasto na granicy Wysoczyzny Elbląskiej, Wybrzeża Staropruskiego i Równiny Warmińskiej. Od XIII wieku należało do kapituły warmińskiej, która wybudowała tu katedrę otoczoną murami obronnymi, stanowiącą główne schronienie ludności w czasie ewentualnego najazdu. Najbardziej wsławił je Mikołaj Kopernik, pracujący tu w latach 1510-1543 jako kanonik kapituły warmińskiej. To tu pisał swoje największe dzieło, a jego prochy spoczywają we fromborskiej katedrze. W mieście zachowały się liczne zabytki, m.in.: kompleks zabudowań Wzgórza Katedralnego, nowy pałac biskupi, Szpital św. Anny z XV wieku, kościół parafialny z XIV wieku, XV-wieczna Baszta Żeglarska i Wieża Wodna z XVI wieku. Funkcjonuje tu również port morski, molo i plaża nad Zalewem Wiślanym.

• Minąwszy wieś Stępień, szlak dociera do Braniewa, miasta założonego w 1254 r. pierwotnie przy ujściu rzeki Pasłęki do Zalewu Wiślanego, ponownie w 1284 na obecnym miejscu. Do 1340 r. było stolicą Warmii i siedzibą kapituły biskupów warmińskich. Wśród braniewskich zabytków znajdują się: gotycki kościół pw. św. Katarzyny z XIV wieku, XVI-wieczny kościół św. Trójcy, kościół św. Krzyża z XVIII wieku, wieża bramna nieistniejącego zamku biskupiego, ruiny murów miejskich i XIX-wieczny zespół klasztorny.

• Ostatnimi punktami na szlaku są wsie: Młoteczna i Gronowo, w którym znajduje się przejście graniczne z Federacją Rosyjską Gronowo-Mamonowo.

Transgraniczny Szlak Rowerowy R64 „Nadzalewowy”.

Szlak o długości 187 km prowadzący wokół Zalewu Wiślanego – od Piasków do Braniewa. Obejmuje tereny kilku krain geograficznych: Mierzei Wiślanej, Żuław Wiślanych, Wysoczyzny Elbląskiej i Niziny Warmińskiej.Jego trasa prezentuje się następująco:

• Kierując się z Piasków do Krynicy Morskiej szlak mija naturalny punkt widokowy – najwyższą wydmę na mierzei zwaną „Wielbłądzim garbem” (49 m n.p.m.

• Leśną ścieżką prowadzi do zabudowań Krynicy Morskiej, dawnej osady rybackiej i głównego kurortu Mierzei Wiślanej, którego początki sięgają XV wieku. Oprócz plaży i morskich kąpieli na podróżników czekają tu zabytki i atrakcje takie jak: latarnia morska z XIX wieku, port morski z możliwością rejsów po Zalewie Wiślanym, molo spacerowe czy zabudowa willowa z przełomu XIX i XX wieku. Jako nadmorski i nadzalewowy kurort miasto stwarza dobre warunki dla turystyki i aktywnego wypoczynku, oferując przy tym bogate zaplecze noclegowe i gastronomiczne. Szlak wiedzie tu ulicami miasta, a następnie skrajem lasu wzdłuż brzegu Zalewu.

• Drogą tą mija Przebrno, gdzie znajduje się pomnik ku czci ofiar obozu Stutthof i rezerwat przyrody „Buki Mierzei Wiślanej”, po czym przekroczywszy drogę asfaltową, kieruje się lasem do Skowronek i wkracza na „Szlak Jantarowy”.

• Kolejnym przystankiem są Kąty Rybackie – dawna osada rybacka, wieś o charakterze nadmorskiego kąpieliska, w której znajduje się port morski i przystań jachtowa. W pobliżu miejscowości leży rezerwat przyrody „Kąty Rybackie”, stanowiący największą w Europie oazę kormorana czarnego i czapli siwej.

• Szlak wiedzie następnie wałem czołowym Zalewu i wałem Wisły Królewieckiej do Sztutowa. Na obrzeżach wsi znajduje się Państwowe Muzeum Stutthof, utworzone w miejscu istnienia dawnego obozu koncentracyjnego. Nad morzem funkcjonuje infrastruktura turystyczna.

• Kilka kilometrów dalej znajduje się duża wieś Stegna, która wraz z 17 okolicznymi miejscowościami tworzy największą gminę na Mierzei Wiślanej. Wieś leży na granicy Żuław Wiślanych i Mierzei. Jako nadmorski kurort dysponuje bogatym zapleczem turystycznym. Zachował się tu kościół ryglowy z XVII wieku z zabytkowym wnętrzem i słynnymi organami.

• Następnie szlak przebiega przez mniejsze kąpieliska letniskowe takie jak: Junoszyno, Jantar i Mikoszewo. U ujścia Wisły w pobliżu Mikoszewa znajduje się rezerwat ornitologiczny „Mewia Łacha”. W sezonie turystycznym funkcjonuje tu również przeprawa promowa przez Przekop Wisły, łącząca Mikoszewo ze Świbnem.

• Drogą asfaltową trasa biegnie z kolei do Rybiny, położonej w rozgałęzieniu rzeki Szkarpawy i Wisły Królewieckiej, gdzie krajobraz zmienia się na typowo żuławski. Na uwagę zasługują tu zabytki hydrotechniczne: kolejowy most obrotowy i dwa drogowe mosty zwodzone. Nim szlak podąży swoją główną trasą, istnieje możliwość wycieczki z Rybiny w kierunku zachodnim – do żuławskiego skansenu: Drewnicy i Żuławki, wzdłuż biegu Szkarpawy, przez Chorążówkę, Izbiska i Przemysław.

• Główny szlak prowadzi dalej szosą przez wsi: Tujsk – interesująca ze względu na dobrze zachowana oryginalna zabudowę drewnianą, Stobiec, gdzie zachowały się cztery domy holenderskie i Chełmek nad rzeką Szkarpawą.

• Kolejnym przystankiem jest Osłonka położona u ujścia Szkarpawy i Nogatu do Zalewu, gdzie znajduje się największa przepompownia na Żuławach, regulująca stan wody w rowach melioracyjnych.

• Stąd wzdłuż Kanału Panieńskiego trasa dociera do Marzęcina, dawnej osady rybackiej, w której zachował się ciekawy żuławski układ urbanistyczny, wiele zabytków architektury mieszkalnej i kościół ryglowy z XIX wieku.

• Dalej wiedzie przez typowo rolniczy teren Żuław Wielkich. We wsi Kępiny Małe przekracza Nogat na przeprawie promowej, za mostem wzdłuż Kanału Cieplicówka prowadzi do wsi Cieplice, a za kolejnym mostem na kanale kieruje się do wsi Nowotki, leżącej w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Nogat. Stąd najpierw wzdłuż Kanału, a później betonową drogą biegnie w kierunku Zatoki Elbląskiej przy Wyspie Nowakowskiej i wzdłuż kanału morskiego rzeki Elbląg prowadzi przez Nowakowo i Rubno do Elbląga - najstarszego miasta województwa warmińsko-mazurskiego, założonego przez Krzyżaków w 1237 roku, w pobliżu dawnej pruskiej osady Truso. Miasto stanowi dziś duży ośrodek gospodarczo- turystyczny, węzeł komunikacyjny i port. Na uwagę zwracają tu malowniczy krajobraz, liczne parki i szlaki turystyczne oraz zabytki, wśród których znajdują się: gotycka katedra pw. św. Mikołaja z przełomu XIII/XIV (odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1954), dawny gotycki kościół NMP przekształcony w galerię sztuki współczesnej „Galeria EL”, dawny kościół św. Ducha przekształcony w bibliotekę, XIV-wieczna Brama Targowa i wiele budowli z przełomu XIX/XX wieku. W Elblągu zaś rozpoczyna się prawobrzeżny etap wycieczki wokół Zalewu.

• Wyruszając z elbląskiej starówki kieruje się do Bielan, Krasnego Lasu i Próchnika – malowniczo położonej, średniowiecznej wsi czynszowej, w której zachowały się elementy zabudowy drewnianej i murowanej z XVIII i XIX wieku.

• Następnym przystankiem na szlaku jest Łęcze – dawna słowiańska osada książąt pomorskich, gdzie zobaczyć można kilka domów podcieniowych, zrujnowany wiatrak i późnobarokowy kościół z 1746 roku. W pobliskim lesie zaś istnieją ślady dawnego grodziska, po którym zachował się jedynie wał obronny.

• Trasa wiedzie z kolei do Suchacza, niegdyś miejscowości letniskowej, obecnie rolniczo-rybackiej wsi, w której funkcjonuje port i przystań jachtowa, plaża, przystanek kolejowy i cegielnia. Po paru kilometrach dociera do Kadyn, jednej z ciekawszych miejscowości na nadzalewowych. Jest to dawna osada staropruska, wieś krzyżacka, polska, a także rezydencja cesarza niemieckiego Wilhelma II. Do najcenniejszych zachowanych tu zabytków należą: zespół pałacowo-parkowy z XVIII wieku, kapliczka z 1670 toku, XVII-wieczny klasztor franciszkański, a także pomnik przyrody – 700-letni dąb Bażyńskiego.

• Skrajem lasu szlak prowadzi w kierunku wsi Ogrodniki i dociera do Białej Leśniczówki – rezydencji o konstrukcji ryglowej, zbudowanej na początku XX wieku dla cesarza Wilhelma II, w której obecnie mieści się gospodarstwo agroturystyczne. Terenami leśnymi i polnymi trasa wiedzie do Tolkmicka - krzyżackiego miasteczka założonego pod koniec XIII wieku, w którym można zobaczyć m.in. kościół gotycki z XIX wieku i XIV-wieczną basztę obronną. Pod Tolkmickiem znajdują się również tzw. Wały Tolkmita – pozostałość dawnego grodziska staropruskiego oraz Święty Kamień – głaz narzutowy leżący w wodach Zalewu, ok 30 m od brzegu, na którym wg legendy składano ofiary pruskiemu bogu Churcho.

• Leśną drogą gruntową trasa wiedzie do Chojnowa – malowniczej wsi położonej na skraju Wysoczyzny Elbląskiej. Wyróżnia się przede wszystkim bogactwem małych form sakralnych – kapliczek w różnorodnych stylach (od baroku po neogotyk). Wśród nich znajduje się drewniany krzyż ze skrzynią zawierającą Arma Christi – wszystkie narzędzia ukrzyżowania Chrystusa. Podobny charakter ma kolejna wieś – Krzyżewo, którego wizytówką jest zespół kapliczek przydrożnych.

• Ważnym przystankiem jest Frombork - miasto na granicy Wysoczyzny Elbląskiej, Wybrzeża Staropruskiego i Równiny Warmińskiej. Od XIII wieku należało do kapituły warmińskiej, która wybudowała tu katedrę otoczoną murami obronnymi, stanowiącą główne schronienie ludności w czasie ewentualnego najazdu. Najbardziej wsławił je Mikołaj Kopernik, pracujący tu w latach 1510-1543 jako kanonik kapituły warmińskiej. To tu pisał swoje największe dzieło, a jego prochy spoczywają we fromborskiej katedrze. W mieście zachowały się liczne zabytki, m.in.: kompleks zabudowań Wzgórza Katedralnego, nowy pałac biskupi, Szpital św. Anny z XV wieku, kościół parafialny z XIV wieku, XV-wieczna Baszta Żeglarska i Wieża Wodna z XVI wieku. Funkcjonuje tu również port morski, molo i plaża nad Zalewem Wiślanym.

• Łącząc się ze „Szlakiem Kopernikowskim”, trasa prowadzi do ujścia rzeki Baudy, a następnie do wsi Różaniec, położonej nad samym brzegiem Zalewu.

• Szlak wkracza z kolei na tzw. żuławy braniewskie, gdzie rozpościerają się podmokłe łąki, poprzecinane rowami melioracyjnymi. Biegnąc wzdłuż brzegu Zalewu Wiślanego dociera do wsi Nowa Pasłęka, gdzie znajduje się ostatni przed granicą z obwodem kaliningradzkim port polski. Stąd przez Ułowo i Klejnówko wiedzie ku przystankowi końcowemu w Braniewie. Miasto założono w 1254 r. pierwotnie przy ujściu rzeki Pasłęki do Zalewu Wiślanego, ponownie w 1284 w obecnym miejscu. Do 1340 r. było stolicą Warmii i siedzibą kapituły biskupów warmińskich. Wśród braniewskich zabytków znajdują się: gotycki kościół pw. św. Katarzyny z XIV wieku, XVI-wieczny kościół św. Trójcy, kościół św. Krzyża z XVIII wieku, wieża bramna nieistniejącego zamku biskupiego, ruiny murów miejskich i XIX-wieczny zespół klasztorny.

Szlak Hanzeatycki R10.

Szlak rowerowy prowadzący dookoła Morza Bałtyckiego. Na terenie Polski wiedzie przez: Świnoujście, Kołobrzeg, Jarosławiec, Ustkę, Trójmiasto, Elbląg, Frombork i Braniewo, dochodząc do granicy z Rosją w Gronowie.

Szlak Wysoczyzny Elbląskiej.

Szlak o długości ok. 50 km, na którym różnica między skrajnymi wysokościami wynosi 181 m. Rozpoczyna się w elbląskiej Bażantarni, gdzie wiedzie czerwonym szlakiem w kierunku Dąbrowy, a następnie dociera do Jagodnika. Stąd wiedzie do Jeziora Martwego, mija wieś Pagórki, w której znajduje się zabytkowy dom podcieniowy i kieruje się rezerwatu „Buki Wysoczyzny Elbląskiej”. Kolejnym punktem na szlaku są Kadyny, gdzie zachowało się sporo zabytków architektury, w tym pałac i zespół klasztorny z XVII wieku. Wzdłuż linii kolei nadzalewowej szlak dociera do Suchacza, a dalej do Nadbrzeża i Kamionka Wielkiego, gdzie zachowała się zagroda holenderska z 1772 roku. Szlak kończy swój bieg w Elblągu, mijając Zatokę Elbląską, stanowiącą oazę dla ptactwa wodno-błotnego.

Szlak Pięknych Widoków.

Szlak o długości ok. 34 km na terenie Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej. Rozpoczyna się na elbląskim Starym Mieście, ulicami Królewiecką i Fromborską wiedzie do Próchnika, a dalej czerwonym szlakiem Kopernikowskim do Łęcza, jednej z najstarszych wsi regionu, w której ślady osadnictwa sięgają epoki żelaza. Następnie biegnie do Suchacza, a stąd wzdłuż Zalewu Wiślanego do Kamionka Wielkiego, Nim szlak skończy swój bieg w Elblągu, mija rezerwat przyrody „Zatoka Elbląska”, stanowiący przede wszystkim oazę ptactwa wodno-błotnego.