Szlaki turystyczne

Szlak czerwony „Kopernikowski” EL 06 c.

Pieszy szlak biegnący przez miejsca związane z działalnością Mikołaja Kopernika. Rozpoczyna się w Olsztynie, a kończy w Toruniu. W granicach województwa warmińsko-mazurskiego biegnie przez Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Pieniężno, Braniewo, Frombork, Tolkmicko, Kadyny, Elbląg i Kępki, a dalej kieruje się w stronę Malborka i Torunia. Jest to najdłuższy szlak regionu, wiodący przez atrakcyjne po względem turystycznym, pełne zabytków miejscowości i rezerwaty przyrody o zróżnicowanym krajobrazie. Najważniejszymi obiektami architektonicznymi na warmińskiej części szlaku są:

• Zamek Kapituły Olsztyńskiej w Olsztynie,

• Kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście,

• Zamek Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim,

• Zamek Kapituły Warmińskiej w Pieniężnie,

• Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja we Fromborku

• Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

W rejonie Zalewu Wiślanego trasa przebiega następująco: rozpoczyna od Braniewa, dawnej osady Warmów i stolicy biskupstwa warmińskiego, w której zachowało się kilka zabytków architektury warownej i sakralnej. Następnie, mijając Rezerwat przyrody „Cielętnik” i Obszar chronionego Krajobrazu Rzeki Baudy,dochodzi do Fromborka - zwanego „perłą północy” miasta, w którym pracował Mikołaj Kopernik. Po kilku kilometrach mija tzw. Święty Kamień - głaz narzutowy o obwodzie 14 m, spoczywający w wodach Zalewu, i wiedzie dalej ku Tolkmicku, małemu miasteczku z portem i nielicznymi zabytkami. Mijając tzw. Wały Tolkmita, czyli pozostałości dawnego grodziska staropruskiego, leśną drogą prowadzi ku Kadynom, gdzie na uwagę zasługują przede wszystkim zabudowania pałacowe i klasztorne, a także pomnik przyrody – dąb im. J. Bażyńskiego. Kolejnym etapem szlaku „Kopernikowskiego” są małe wsie: Suchacz, Łęcze, w którym zachowały się nieliczne zabytki architektury żuławskiej, i Próchnik. Z koleidociera on do Jeziora Martwego i Goplanica, a za Dąbrową wkracza do elbląskiej Bażantarni, gdzie biegnie wzdłuż Srebrnego Potoku i wychodzi na miasto Elbląg. Z Elbląga rusza do Bielnika, a ostatnim jego przystankiem w granicy województwa jest wieś Kępki nad Nogatem. Prawie na całej długości szlak przystosowany jest do jazdy rowerem.

Międzynarodowy szlak rowerowy R1.

Szlak o długości 675,6 km biegnący od zachodniej granicy Polski w Kostrzyniu do północnej granicy z obwodem kaliningradzkim w Gronowie. Pełna trasa przebiega przez: Kostrzyn - Ośno Lubuskie - Sulęcin - Lubniewice - Międzyrzecz - Międzychód - Drezdenko - Krzyż - Wieleń - Trzcianka - Piła - Miasteczko Krajeńskie - Białośliwie - Wyrzysk - Mrocza - Bydgoszcz - Janowo - Koronowo - Chełmno - Grudziądz - Kwidzyn - Sztum - Elbląg - Braniewo – Gronowo, natomiast jego 85-kilometrowy odcinek w granicach województwa warmińsko-mazurskiego wygląda następująco:

• Po przekroczeniu rzeki Dzierzgoń za Bągartem, po 5 km dochodzi do Świętego Gaju – przypuszczalnego miejsca śmierci św. Wojciecha, gdzie znajduje się neogotycki kościół - sanktuarium wybudowany w miejscu wcześniejszej XIV-wiecznej kaplicy.

• Z kolei biegnie przez szlak żuławskich wsi: Stare Dolno – Nowe Dolno – Dzierzgonka – Wiśniewo – Krzewsk – Tropy Elbląskie – Raczki Elbląskie, w których znaleźć można charakterystyczne obiekty żuławskiego krajobrazu i kultury materialnej.

• Po 24 km dociera do Elbląga – najstarszego miasta województwa warmińsko-mazurskiego, założonego przez Krzyżaków w 1237 roku, w pobliżu dawnej pruskiej osady Truso. Miasto stanowi dziś duży ośrodek gospodarczo- turystyczny, węzeł komunikacyjny i port. Na uwagę zwracają tu malowniczy krajobraz, liczne parki i szlaki turystyczne oraz zabytki, wśród których znajdują się: gotycka katedra pw. św. Mikołaja z przełomu XIII/XIV (odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1954), dawny gotycki kościół NMP przekształcony w galerię sztuki współczesnej „Galeria EL”, dawny kościół św. Ducha przekształcony w bibliotekę, XIV-wieczna Brama Targowa i wiele budowli z przełomu XIX/XX wieku.

• Drogą na Frombork szlak mija Krasny Las i prowadzi kolejno przez miejscowości leżące w rejonie prawego brzegu Zalewu Wiślanego: Łęcze, gdzie zachowały się zabytki takie jak: kościół z 1746 r., dzwonnica z 1881 r. i kompleks domów podcieniowych z XVIII i XIX wieku; Kadyny – wieś, dawna rezydencja cesarska, z zachowanym kompleksem pałacowym i klasztornym, w pobliżu której znajduje się rezerwat przyrody „Kadyński Las” i słynny pomnik przyrody – 700-letni dąb Bażyńskiego; Tolkmicko – krzyżackie miasteczko założone pod koniec XIII wieku, w którym można zobaczyć m.in. kościół gotycki z XIX wieku i XIV-wieczną basztę obronną; Pogrodzie – wieś założona w 1305 roku, w której zachował się kościół neogotycki z końca XIX wieku; Narusa.

• Kolejnym dużym przystankiem jest Frombork – miasto na granicy Wysoczyzny Elbląskiej, Wybrzeża Staropruskiego i Równiny Warmińskiej. Od XIII wieku należało do kapituły warmińskiej, która wybudowała tu katedrę otoczoną murami obronnymi, stanowiącą główne schronienie ludności w czasie ewentualnego najazdu. Najbardziej wsławił je Mikołaj Kopernik, pracujący tu w latach 1510-1543 jako kanonik kapituły warmińskiej. To tu pisał swoje największe dzieło, a jego prochy spoczywają we fromborskiej katedrze. W mieście zachowały się liczne zabytki, m.in.: kompleks zabudowań Wzgórza Katedralnego, nowy pałac biskupi, Szpital św. Anny z XV wieku, kościół parafialny z XIV wieku, XV-wieczna Baszta Żeglarska i Wieża Wodna z XVI wieku. Funkcjonuje tu również port morski, molo i plaża nad Zalewem Wiślanym.

• Minąwszy wieś Stępień, szlak dociera do Braniewa, miasta założonego w 1254 r. pierwotnie przy ujściu rzeki Pasłęki do Zalewu Wiślanego, ponownie w 1284 na obecnym miejscu. Do 1340 r. było stolicą Warmii i siedzibą kapituły biskupów warmińskich. Wśród braniewskich zabytków znajdują się: gotycki kościół pw. św. Katarzyny z XIV wieku, XVI-wieczny kościół św. Trójcy, kościół św. Krzyża z XVIII wieku, wieża bramna nieistniejącego zamku biskupiego, ruiny murów miejskich i XIX-wieczny zespół klasztorny.

• Ostatnimi punktami na szlaku są wsie: Młoteczna i Gronowo, w którym znajduje się przejście graniczne z Federacją Rosyjską Gronowo-Mamonowo.

Transgraniczny Szlak Rowerowy R64 „Nadzalewowy”.

Szlak o długości 187 km prowadzący wokół Zalewu Wiślanego – od Piasków do Braniewa. Obejmuje tereny kilku krain geograficznych: Mierzei Wiślanej, Żuław Wiślanych, Wysoczyzny Elbląskiej i Niziny Warmińskiej.Jego trasa prezentuje się następująco:

• Kierując się z Piasków do Krynicy Morskiej szlak mija naturalny punkt widokowy – najwyższą wydmę na mierzei zwaną „Wielbłądzim garbem” (49 m n.p.m.

• Leśną ścieżką prowadzi do zabudowań Krynicy Morskiej, dawnej osady rybackiej i głównego kurortu Mierzei Wiślanej, którego początki sięgają XV wieku. Oprócz plaży i morskich kąpieli na podróżników czekają tu zabytki i atrakcje takie jak: latarnia morska z XIX wieku, port morski z możliwością rejsów po Zalewie Wiślanym, molo spacerowe czy zabudowa willowa z przełomu XIX i XX wieku. Jako nadmorski i nadzalewowy kurort miasto stwarza dobre warunki dla turystyki i aktywnego wypoczynku, oferując przy tym bogate zaplecze noclegowe i gastronomiczne. Szlak wiedzie tu ulicami miasta, a następnie skrajem lasu wzdłuż brzegu Zalewu.

• Drogą tą mija Przebrno, gdzie znajduje się pomnik ku czci ofiar obozu Stutthof i rezerwat przyrody „Buki Mierzei Wiślanej”, po czym przekroczywszy drogę asfaltową, kieruje się lasem do Skowronek i wkracza na „Szlak Jantarowy”.

• Kolejnym przystankiem są Kąty Rybackie – dawna osada rybacka, wieś o charakterze nadmorskiego kąpieliska, w której znajduje się port morski i przystań jachtowa. W pobliżu miejscowości leży rezerwat przyrody „Kąty Rybackie”, stanowiący największą w Europie oazę kormorana czarnego i czapli siwej.

• Szlak wiedzie następnie wałem czołowym Zalewu i wałem Wisły Królewieckiej do Sztutowa. Na obrzeżach wsi znajduje się Państwowe Muzeum Stutthof, utworzone w miejscu istnienia dawnego obozu koncentracyjnego. Nad morzem funkcjonuje infrastruktura turystyczna.

• Kilka kilometrów dalej znajduje się duża wieś Stegna, która wraz z 17 okolicznymi miejscowościami tworzy największą gminę na Mierzei Wiślanej. Wieś leży na granicy Żuław Wiślanych i Mierzei. Jako nadmorski kurort dysponuje bogatym zapleczem turystycznym. Zachował się tu kościół ryglowy z XVII wieku z zabytkowym wnętrzem i słynnymi organami.

• Następnie szlak przebiega przez mniejsze kąpieliska letniskowe takie jak: Junoszyno, Jantar i Mikoszewo. U ujścia Wisły w pobliżu Mikoszewa znajduje się rezerwat ornitologiczny „Mewia Łacha”. W sezonie turystycznym funkcjonuje tu również przeprawa promowa przez Przekop Wisły, łącząca Mikoszewo ze Świbnem.

• Drogą asfaltową trasa biegnie z kolei do Rybiny, położonej w rozgałęzieniu rzeki Szkarpawy i Wisły Królewieckiej, gdzie krajobraz zmienia się na typowo żuławski. Na uwagę zasługują tu zabytki hydrotechniczne: kolejowy most obrotowy i dwa drogowe mosty zwodzone. Nim szlak podąży swoją główną trasą, istnieje możliwość wycieczki z Rybiny w kierunku zachodnim – do żuławskiego skansenu: Drewnicy i Żuławki, wzdłuż biegu Szkarpawy, przez Chorążówkę, Izbiska i Przemysław.

• Główny szlak prowadzi dalej szosą przez wsi: Tujsk – interesująca ze względu na dobrze zachowana oryginalna zabudowę drewnianą, Stobiec, gdzie zachowały się cztery domy holenderskie i Chełmek nad rzeką Szkarpawą.

• Kolejnym przystankiem jest Osłonka położona u ujścia Szkarpawy i Nogatu do Zalewu, gdzie znajduje się największa przepompownia na Żuławach, regulująca stan wody w rowach melioracyjnych.

• Stąd wzdłuż Kanału Panieńskiego trasa dociera do Marzęcina, dawnej osady rybackiej, w której zachował się ciekawy żuławski układ urbanistyczny, wiele zabytków architektury mieszkalnej i kościół ryglowy z XIX wieku.

• Dalej wiedzie przez typowo rolniczy teren Żuław Wielkich. We wsi Kępiny Małe przekracza Nogat na przeprawie promowej, za mostem wzdłuż Kanału Cieplicówka prowadzi do wsi Cieplice, a za kolejnym mostem na kanale kieruje się do wsi Nowotki, leżącej w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Nogat. Stąd najpierw wzdłuż Kanału, a później betonową drogą biegnie w kierunku Zatoki Elbląskiej przy Wyspie Nowakowskiej i wzdłuż kanału morskiego rzeki Elbląg prowadzi przez Nowakowo i Rubno do Elbląga - najstarszego miasta województwa warmińsko-mazurskiego, założonego przez Krzyżaków w 1237 roku, w pobliżu dawnej pruskiej osady Truso. Miasto stanowi dziś duży ośrodek gospodarczo- turystyczny, węzeł komunikacyjny i port. Na uwagę zwracają tu malowniczy krajobraz, liczne parki i szlaki turystyczne oraz zabytki, wśród których znajdują się: gotycka katedra pw. św. Mikołaja z przełomu XIII/XIV (odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1954), dawny gotycki kościół NMP przekształcony w galerię sztuki współczesnej „Galeria EL”, dawny kościół św. Ducha przekształcony w bibliotekę, XIV-wieczna Brama Targowa i wiele budowli z przełomu XIX/XX wieku. W Elblągu zaś rozpoczyna się prawobrzeżny etap wycieczki wokół Zalewu.

• Wyruszając z elbląskiej starówki kieruje się do Bielan, Krasnego Lasu i Próchnika – malowniczo położonej, średniowiecznej wsi czynszowej, w której zachowały się elementy zabudowy drewnianej i murowanej z XVIII i XIX wieku.

• Następnym przystankiem na szlaku jest Łęcze – dawna słowiańska osada książąt pomorskich, gdzie zobaczyć można kilka domów podcieniowych, zrujnowany wiatrak i późnobarokowy kościół z 1746 roku. W pobliskim lesie zaś istnieją ślady dawnego grodziska, po którym zachował się jedynie wał obronny.

• Trasa wiedzie z kolei do Suchacza, niegdyś miejscowości letniskowej, obecnie rolniczo-rybackiej wsi, w której funkcjonuje port i przystań jachtowa, plaża, przystanek kolejowy i cegielnia. Po paru kilometrach dociera do Kadyn, jednej z ciekawszych miejscowości na nadzalewowych. Jest to dawna osada staropruska, wieś krzyżacka, polska, a także rezydencja cesarza niemieckiego Wilhelma II. Do najcenniejszych zachowanych tu zabytków należą: zespół pałacowo-parkowy z XVIII wieku, kapliczka z 1670 toku, XVII-wieczny klasztor franciszkański, a także pomnik przyrody – 700-letni dąb Bażyńskiego.

• Skrajem lasu szlak prowadzi w kierunku wsi Ogrodniki i dociera do Białej Leśniczówki – rezydencji o konstrukcji ryglowej, zbudowanej na początku XX wieku dla cesarza Wilhelma II, w której obecnie mieści się gospodarstwo agroturystyczne. Terenami leśnymi i polnymi trasa wiedzie do Tolkmicka - krzyżackiego miasteczka założonego pod koniec XIII wieku, w którym można zobaczyć m.in. kościół gotycki z XIX wieku i XIV-wieczną basztę obronną. Pod Tolkmickiem znajdują się również tzw. Wały Tolkmita – pozostałość dawnego grodziska staropruskiego oraz Święty Kamień – głaz narzutowy leżący w wodach Zalewu, ok 30 m od brzegu, na którym wg legendy składano ofiary pruskiemu bogu Churcho.

• Leśną drogą gruntową trasa wiedzie do Chojnowa – malowniczej wsi położonej na skraju Wysoczyzny Elbląskiej. Wyróżnia się przede wszystkim bogactwem małych form sakralnych – kapliczek w różnorodnych stylach (od baroku po neogotyk). Wśród nich znajduje się drewniany krzyż ze skrzynią zawierającą Arma Christi – wszystkie narzędzia ukrzyżowania Chrystusa. Podobny charakter ma kolejna wieś – Krzyżewo, którego wizytówką jest zespół kapliczek przydrożnych.

• Ważnym przystankiem jest Frombork - miasto na granicy Wysoczyzny Elbląskiej, Wybrzeża Staropruskiego i Równiny Warmińskiej. Od XIII wieku należało do kapituły warmińskiej, która wybudowała tu katedrę otoczoną murami obronnymi, stanowiącą główne schronienie ludności w czasie ewentualnego najazdu. Najbardziej wsławił je Mikołaj Kopernik, pracujący tu w latach 1510-1543 jako kanonik kapituły warmińskiej. To tu pisał swoje największe dzieło, a jego prochy spoczywają we fromborskiej katedrze. W mieście zachowały się liczne zabytki, m.in.: kompleks zabudowań Wzgórza Katedralnego, nowy pałac biskupi, Szpital św. Anny z XV wieku, kościół parafialny z XIV wieku, XV-wieczna Baszta Żeglarska i Wieża Wodna z XVI wieku. Funkcjonuje tu również port morski, molo i plaża nad Zalewem Wiślanym.

• Łącząc się ze „Szlakiem Kopernikowskim”, trasa prowadzi do ujścia rzeki Baudy, a następnie do wsi Różaniec, położonej nad samym brzegiem Zalewu.

• Szlak wkracza z kolei na tzw. żuławy braniewskie, gdzie rozpościerają się podmokłe łąki, poprzecinane rowami melioracyjnymi. Biegnąc wzdłuż brzegu Zalewu Wiślanego dociera do wsi Nowa Pasłęka, gdzie znajduje się ostatni przed granicą z obwodem kaliningradzkim port polski. Stąd przez Ułowo i Klejnówko wiedzie ku przystankowi końcowemu w Braniewie. Miasto założono w 1254 r. pierwotnie przy ujściu rzeki Pasłęki do Zalewu Wiślanego, ponownie w 1284 w obecnym miejscu. Do 1340 r. było stolicą Warmii i siedzibą kapituły biskupów warmińskich. Wśród braniewskich zabytków znajdują się: gotycki kościół pw. św. Katarzyny z XIV wieku, XVI-wieczny kościół św. Trójcy, kościół św. Krzyża z XVIII wieku, wieża bramna nieistniejącego zamku biskupiego, ruiny murów miejskich i XIX-wieczny zespół klasztorny.

Szlak Hanzeatycki R10.

Szlak rowerowy prowadzący dookoła Morza Bałtyckiego. Na terenie Polski wiedzie przez: Świnoujście, Kołobrzeg, Jarosławiec, Ustkę, Trójmiasto, Elbląg, Frombork i Braniewo, dochodząc do granicy z Rosją w Gronowie.

Szlak Wysoczyzny Elbląskiej.

Szlak o długości ok. 50 km, na którym różnica między skrajnymi wysokościami wynosi 181 m. Rozpoczyna się w elbląskiej Bażantarni, gdzie wiedzie czerwonym szlakiem w kierunku Dąbrowy, a następnie dociera do Jagodnika. Stąd wiedzie do Jeziora Martwego, mija wieś Pagórki, w której znajduje się zabytkowy dom podcieniowy i kieruje się rezerwatu „Buki Wysoczyzny Elbląskiej”. Kolejnym punktem na szlaku są Kadyny, gdzie zachowało się sporo zabytków architektury, w tym pałac i zespół klasztorny z XVII wieku. Wzdłuż linii kolei nadzalewowej szlak dociera do Suchacza, a dalej do Nadbrzeża i Kamionka Wielkiego, gdzie zachowała się zagroda holenderska z 1772 roku. Szlak kończy swój bieg w Elblągu, mijając Zatokę Elbląską, stanowiącą oazę dla ptactwa wodno-błotnego.

Zalew Wiślany.

Zalew i jego okolice to doskonałe miejsce dla turystyki wodnej: żeglarskiej, kajakowej czy motorowodnej. Dzięki wytyczonym tu szlakom (na Zalewie a także sieci żuławskich rzek i kanałów żeglownych połączonych z Kanałem Elbląskim), istnieje możliwość dopłynięcia do większości ważniejszych miejscowości i odbycia ciekawych wycieczek kajakami, jachtami, statkami żeglugi pasażerskiej czy wodolotami. Szereg portów i przystani umożliwia pobyt większym i mniejszym jednostkom pływającym. Zimą na zamarzniętym akwenie można uprawiać żeglarstwo lodowe i snowkiting. Na skutek poprawy czystości wód zalewu udostępniono niektóre kąpieliska, np. w Tolkmicku i Kadynach.

Szlak Fromborski.

Szlak o długości ok. 34 km, wiodący wschodnim brzegiem Wysoczyzny Elbląskiej przez drogi leśne, gruntowe i asfalt. Rozpoczyna się przy fromborskim Wzgórzu Katedralnym, gdzie zwiedzić można m in. Bazylikę Katedralną i kościół św. Mikołaja z XIV wieku. Dalej szlak zmierza droga leśną do miejscowości: Krzywiec, Brzeziny i Rychnowy, skąd można odbić do rezerwatu przyrody „Pióropusznikowy Jar”. Po 17 km szlak dociera do Huty Żuławskiej, gdzie na zwiedzających czekają dwa domy podcieniowe z XVIII i XIX wieku. Kolejnym przystankiem są Ogrodniki i Jezioro Martwe, które jest dobrym miejscem wypoczynku i rekreacji. Ostatnim punktem programu jest Jagodnik – jedna z najstarszych wsi Wysoczyzny Elbląskiej.

Szlak „Święty Kamień”.

Około 19-kilometrowy szlak rowerowy wiodący północnym krańcem Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej, na trasie którego rozpiętość pomiędzy najwyższą i najniższą wysokością sięga 115 m. Rozpoczyna się w Tolkmicku, skąd niebieskim szlakiem rowerowym kieruje się na północny wschód do lasu. Minąwszy leśniczówkę Nowy Wiek, dociera do Zalewu Wiślanego, opodal miejsca, gdzie znajduje się głaz narzutowy, na którym według legendy słowiańskie plemiona składały ofiary w intencji rybaków. Następnie szlak prowadzi do Chojnowa, w którym istnieją ślady dawnego osadnictwa staropruskich Warmów. Stąd kieruje się z powrotem do Tolkmicka, mijając po drodze Nowinkę.

Szlak niebieski.

Około 18-kilometrowy, malowniczy szlak rowerowy wokół lasu, na wschód od Tolkmicka, gdzie zaczyna się i kończy. Prowadzi drogą nad Zalewem Wiślanym, mija Święty Kamień i Chojnowo, a brzozową aleją dociera do Nowinki, skąd rozciąga się widok na Dolinę Stradanki.